20 y?l �nce, 26 Aral?k'ta ?imdiye kadar kay?tlara ge�mi? en b�y�k depremlerden biri meydana geldi. 9,1 b�y�kl�?�ndeki sars?nt?n?n merkez �ss� Sumatra Adas?'n?n bat?s?yd?. Deprem Hint Okyanusu etraf?ndaki topluluklar? tamamen silip s�p�ren dev bir tsunamiye neden oldu. Hem Hint Okyanusu tsunamisi hem de Noel tsunamisi diye adland?r?lan felaket, Birle?mi? Milletlere g�re yakla??k 230 bin ki?inin �l�m�ne yol a�t?. �lenler aras?nda 9 bin yabanc? turist de vard?. Felaket 14 ayr? �lkede �l�mlere neden oldu. Tsunami De?erlendirme Koalisyonu'nun yay?mlad??? verilere g�re ise en az 275 bin ki?i �l�rken, �ok say?da ki?i de kayboldu. �l�mc�l dalgalar �l�mc�l tsunamiye dair ilk uyar? i?aretlerinden biri k?y? boyunca suyun �ekilmesiydi. Sahil ve deniz yata??ndaki y�zlerce metrelik bir alan a�??a �?kt?. Depremden 30 dakikadan k?sa s�re sonra, dev dalgalar Kuzey Sumatra ve Hindistan'?n Nicobar Adalar?n? vurmaya ba?lad?. ?ki saat i�inde dalgalar Hindistan'?n g�neyine, Sri Lanka'ya ve Tayland'a ula?t?. Yedi saat i�inde de Afrika Boynuzu b�lgesini vurdu. Felaketin yol a�t??? maddi hasar?n 10 milyar dolara yak?n oldu?u tahmin ediliyor. Tsunami nedir? Tsunami Japonca Tsu (liman) ve nami (dalga) kelimelerinin birle?iminden olu?uyor. Tsunami, depremden kaynaklanan enerjinin deniz yata??n? dikine birka� metre yerinden oynat?p, y�zlerce kilometrekarelik alandaki suyu harekete ge�irmesiyle olu?uyor. Birle?mi? Milletler tsunamileri "s?kl?kla sudan duvarlar gibi g�z�ken, k?y?lara sald?rabilen ve saatlerce tehlikeli olabilen dalgalar" diye tan?ml?yor. K?y?ya ilk ula?an dalga hep en b�y�?� olmayabiliyor. 2004'teki Hint Okyanusu tsunamisinde en b�y�k dalga ikincisiydi, 1964'teki Alaska tsunamisinde ise en b�y�k dalga d�rd�nc�yd�. Tsunamilere depremler, toprak kaymalar? ve yanarda? patlamalar? neden olabiliyor. Tsunami uyar?s? 1896 gibi erken bir d�nemde, 22 binin �zerinde insan? �ld�ren Sanriku tsunamisinden sonra, tsunamileri sismik faaliyetlerle ilk ili?kilendirenler Japonlar oldu. 1923'te herhangi bir �lkede tsunami uyar?s? yapma teknolojisi yokken, sismolog ve Hawaii Volkan Rasathanesi'nin kurucusu Thomas Jaggar, Do?u Rusya'daki Kam�atka depreminden sonra tsunami ihtimalinden bahseden ilk bilim insan?yd?. 1941'de d�nyan?n ilk tsunami erken uyar? sistemi Japonya'n?n Sendai kentinde kuruldu. ABD h�k�metinin ilk Tsunami Alarm Merkezi, 1949'da Honolulu Jeomanyetik Rasathanesi'nde kuruldu. Daha sonra da B�y�k Okyanus Tsunami Uyar? Merkezi'nin �nemli bir par�as?na d�n�?t�. Ancak Hint Okyanusu b�lgesindeki �lkelerin 2004'te uyar? sistemi veya k?y?larda ya?ayan tehdit alt?ndaki n�fusu tahliye edecek bir mekanizmas? yoktu. Hint Okyanusu Tsunami Uyar? ve Hasar Azaltma Sistemi, 28 �lkenin kat?l?m?yla 2005'te olu?turuldu ve 2011'de faal hale geldi. B�lgedeki bir�ok �lke ayr?ca, kendi tsunami uyar? sistemlerini devreye soktu.