Suriye'de Esad ailesinin on y?llarca s�ren bask?c? y�netiminin, Heyet Tehrir e? ?am (HT?) �nc�l�?�ndeki sald?r?dan sonra y?k?lmas?, �lkenin gelece?ine dair b�y�k soru i?aretlerini beraberinde getirdi. HT? lideri Ebu Muhammed Colani Suriye'yi birle?tirmeyi vaat etti, ancak bu amaca nas?l ula?aca?? hala net de?il. BM Suriye �zel Temsilcisi Geir Pedersen, Suriye'deki t�m gruplar aras?ndaki i?birli?i ihtiyac?n?n alt?n? �izdi. Pedersen "Genel olarak HT? ve di?e silahl? �rg�tlerden g�ven verici a�?klamalar geldi" derken, "asayi?" konusunda s�ren sorunlara da dikkat �ekti. Durum h?zla de?i?ti?inden, Suriye'nin gelece?ini tahmin etmek zor. Ancak BBC'nin g�r�? ald??? uzmanlar, �lkenin gelece?i ad?na �� muhtemel senaryodan bahsetti. 1. Birle?mi? bir Suriye En iyi senaryo, HT?'nin sorumlu y�netim ad?na, di?er sivil siyasi kurulu?lar?n yan? ba??nda �al??mas?na izin vermesi. Suriye, kom?u �lkelerde g�r�ld�?� gibi ba?ka �at??malara neden olabilecek intikam d�ng�s�nden ve ya?madan ka�?n?p, bir sava? sonras? ulusal uzla?ma ortam?na girebilir. Colani ?u ana dek Suriye'deki �e?itli mezhepler aras?nda ulusal birlik ve kar??l?kl? sayg? �a?r?s? yapt?. Ancak Suriye'deki say?s?z grubun farkl? g�ndemleri var. ?ngiltere'deki Queen Mary �niversitesi'nden uluslararas? ili?kiler profes�r� ve Orta Do?u uzman? Christopher Phillips "Ger�ekte ?u anda bilinmezlerin ortas?nda bir yerdeyiz. HT? kendisini Suriye'de ya?ayabilir ve bar??�?l bir ge�i? s�recine a�?k bir yerde konumland?rd? ama durum a??r? kaotik" diyor. G�neyde, Esad ailesinin otoritesini hi� tan?mayan a?iret milislerinin, ?am'daki y�netimi izlemesi d�?�k bir ihtimal. Do?uda, I??D'?n kal?nt?lar? tehdit olu?turmaya devam ediyor ve bu da ABD'nin hava sald?r?lar?n? beraberinde getirebilir. ABD'nin destekledi?i K�rtlerin �nc�l�?�ndeki gruplar da �lkenin kuzeydo?usunda baz? kesimleri elinde tutuyor. Bu �rg�tler ayn? zamanda, Suriye'nin kuzeyinde y?llard?r T�rkiye destekli muhalif gruplarla sava??yor ve son g�nlerde bu b�lgelerdeki �at??malar t?rmand?. Ayr?ca, 2011'den bu yana Suriye d???nda olu?mu? �ok say?da muhalif grup ve siyasi blok da var. Bu isimler ve gruplar?n Suriye'ye geri d�n�p, siyasi ge�i? s�recinin bir par�as? olup olmayacaklar? hala net de?il. ?svi�re'deki Lozan �niversitesi'nden Profes�r Joseph Daher, birle?ik bir y�netim ihtimalinin belirsiz oldu?u g�r�?�nde. "En iyi senaryoda, �zg�r se�imler yap?l?r, iktidar payla??l?r ve merkeziyet�ilikten uzakla??l?r ve b�ylece daha birle?mi? bir y�netim ortaya �?kabilir. Bunu zaman g�sterecek."Daher, di?er baz? uzmanlarla birlikte bu senaryoyu pek muhtemel g�rm�yor ve Colani'nin kamuoyu �n�ndeki ilk a�?klamas?nda yer alan bir �eli?kiye dikkat �ekiyor. "Colani ilk olarak eski rejimin ba?bakan?n?n ge�i? s�recini y�netece?ini ilan eti. Daha sonra HT? otoritesi alt?ndaki ?dlib'deki Ulusal Kurtulu? H�k�meti'nin Ba?bakan? Muhammed el Be?ir'i aday g�sterdi."Ancak Daher, HT?'nin "iktidari elinde toplama iste?ine" kar??n, tek ba??na t�m bir �lkeyi y�netmekte zorlanaca?? g�r�?�nde. "Bence yapamayacaklar. Daha ?imdiden otoritelerini fazla geni?lettiler. Bunu idare etmek zor. ?lk olarak sadece ?dlib'i y�netiyorlard?. ?imdi Halep, Hama, Humus ve ba?kent ?am. Dolay?s?yla bu b�lgede bir iktidar payla??m? gere?i olacak."2. HT?'nin otoriter ve tek tarafl? iktidar? HT?'nin, Esad y�netimi gibi iktidar? otoriter y�ntemlerle elinde toplayabilece?i kayg?lar? var. Colani, iktidar �ss�n� ?dlib'de olu?turdu. Bir zamanlar kuzeybat? Suriye'deki en �nemli muhalefet merkezi olan ?dlib'de �o?u �lkenin di?er b�lgelerinde yerlerinden edilmi? d�rt milyon dolay?nda ki?i ya??yor. Ulusal Kurtulu? H�k�meti ?dlib'deki kamu hizmetlerini sa?larken, bir yandan da ?eriat ilkelerini takip eden bir dini konsey bulunuyor. Colani, HT?'nin kamu hizmetlerini ve istikrar? �nceleyerek, etkin bir ?ekilde y�netebilece?ini g�stermeye �al???yor. Ancak kar??tlar?, HT?'nin ?dlib'i y�netirken rakip militan gruplar? ve muhalefeti sindirdi?ini s�yl�yor. 27 Kas?m'daki HT? �nc�l�?�ndeki sald?r?dan �nce ?dlib'de protesto g�sterileri yap?lm?? ve a??r?l?k yanl?s? ?slamc?lar ve Suriyeli aktivistler HT?'yi bask?c? y�ntemler kullanmakla su�lam??t?. Daher "?dlib'deki t�m muhalif silahl? gruplar? s�rece dahil ederek ve kamu hizmetlerini sa?layarak g�c� elinde toplamas?na kar??n, HT? iktidar?n? as?l olarak bask?yla konsolide etti. Y�netiminde yo?un bask?lar ve siyasi muhaliflerin hapse at?lmas? da s�z konusu oldu" diyor. HT?, bu ele?tirilere insan haklar? ihlalleriyle su�lanan tart??mal? bir g�venlik g�c�n� da??tarak ve vatanda?lar?n ?ikayetlerini ele alan bir b�ro kurarak yan?t verdi. Ancak kar??tlar?, bu reformlar?n tamamen g�z boyama oldu?unu savunuyor. HT?, Suriye'de ilerleme ve Esad rejiminin devrilmesi i�in ?dlib'de g�c� elinde toplamas?n?n gerekli oldu?unu savunuyor. Ancak Daher HT?'nin ?u anda daha �nce g�r�lmemi? bir durumla kar?? kar??ya oldu?unu vurguluyor. "�rg�t�n iktidar?n? ?am'a kadar geni?letecek, t�m bu b�lgeleri y�netecek askeri ve insani kayna?a sahip olmad???n? bilmek biraz umut veriyor" diyor. 3. Topyekun i� sava? En k�t� senaryoda ise, Suriye "Arap Bahar?" sonras?ndaki di?er �lkelere benzer bir ?ekilde koas ya?ayabilir. Libya'da Muammer Kaddafi ve Irak'ta Saddam H�seyin, yerlerine gelecek bir yap? olmadan devrilmi?ti ve d?? m�dahaleler iki �lkede feci sonu�lara yol a�t?. Otoriter y�netimlerden geriye kalan iktidar bo?lu?unu ya?ma, intikam sald?r?lar? ve i� sava? doldurdu. Bu senaryoda, Suriye'deki �e?itli silahl? g�rg�tler aras?ndaki rekabet yayg?n bir ?iddete yol a�abilir ve sadece Suriye'yi de?il, t�m bir b�lgeyi daha da istikrars?zla?t?rabilir. Sahadan bildiren BBC Arap�a Muhabiri Feras Kilani, Be?ir'in ba?bakan olarak ilk konu?mas?n?n bir�ok ki?iyi kaygland?rd???n? ve yeni h�k�metin izleyece?i yol hakk?nda olas? ipu�lar? verdi?ini s�yl�yor. "Yeni ba?bakan?n arkas?nda, biri 'devrim bayra??' ve di?eri Taliban'?nkine benzer iki bayrakla konu?mas? bir�ok ki?iyi ?oke etti. H�k�metin Taliban modelini izleyebilece?ine ve ?eriatla y�netilen bir ?slam devleti kurabileceklerine i?aret ediyor"Bu da �lkedeki az?nl?klar?n ve sivil gruplar?n gelece?i hakk?nda yeni soru i?aretleri yarat?yor."D?? g��ler dengesi Uzmanlar t�m bu muhtemel sonu�lar?n ayn? zamanda d?? g��lerin hamlelerine de ba?l? olaca??n? vurguluyor. Esad y?llarca ?ran ve Rusya'n?n deste?ine ba??ml?yd?. Bu arada, T�rkiye, Bat? ve K�rfez �lkeleri, �e?itli muhalif gruplara destek verdi. ?srail ise son birka� g�nd�r Suriye'nin askeri altyap?s?n? hedef al?yor ve ?srail askerlerinin, Suriye ile ?srail i?gali alt?ndaki Golan Tepeleri aras?nda yer alan, askerden ar?nd?r?lm?? tampon b�lgenin �tesinde faaliyet g�sterdi?ini kabul ettiler. ?srail Ordusu, Esad'?n �lkeden ka�mas?ndan beri Suriye'de y�zlerce hava sald?r?s? d�zenledi?ini ve "Suriye'nin stratejik silah stokunun �o?unun yok edildi?ini" s�yl�yor. ?srail Ba?bakan? Binyamin Netanyahu ayr?ca, Suriyeli muhalif g��lere ?ran'?n �lkeye yeniden giri?ine izin vermemeleri uyar?s? da yapt?. Bu durum da, T�rkiye ve di?er Orta Do?u �lkelerinin ?srail'i Esad'?n devrilmesinden faydalanmaya �al??makla su�lamas?na neden oldu. Phillips, ?srail'in yapt?klar?n?n "h�k�meti zay?flat?p, sertlik yanl?lar?n? cesaretlendirerek Suriye'yi istikrars?zla?t?rabilece?i" uyar?s? yap?yor. Daher de "Esad rejimi gitti?ine g�re ambargolar kalkmal?. AB ve ABD'nin ekonomik kalk?nma ve insani yard?mlar? s�rd�rmesi ve belki hatta art?rmas? bence �ok �nemli" diye konu?uyor. Phillips ayr?ca, ambargolar?n kald?r?lmas? kar??l???nda ABD ve AB'nin "yeni anayasa ve reformlar" gibi �d�nler isteyebilece?ini de ekliyor.