Kramatorsk i?galin ilk günleriyle büyük bir göçe tan?kl?k etmi? bir kent. Halen Rus topçu birliklerinin menzili içinde olmas?na kar??n, cepheye yak?n kentte beklenmedik ?ekilde bir nüfus art??? ya??yor.Rus ilerleyi?ine ve Ukrayna'n?n do?udaki birçok yerle?imde sivilleri tahliye etmeye devam etmesine kar??n burada binlerce ki?i evlerine dönmeyi seçiyor.Sava??n üçüncü y?l? biterken birçok Ukraynal?, ülkenin görece daha güvenli bölgelerine yerle?menin daha zor oldu?un fark etti.BBC ekibi, cepheye yak?n kente geri dönen Kramatorsk sakinlerine bu dönü?ün sebeplerini sordu.Vita Brezhneva, Kramatorsk'taki evine dönü?ünü her hat?rlad???nda gözya?lar?na bo?uluyor.Nisan 2022'de i?galden birkaç ay sonra, buradaki birçok Ukraynal? gibi, güvenlik nedeniyle ?ehirden kaçt?.O ayr?ld?ktan birkaç gün sonra Kramatorsk tren istasyonunu vuran sald?r?da Ukrayna'da neredeyse hiçbir yer tamamen güvende de?il. Ancak cephe hatt?na yak?n yerlerde risk daha yüksek.Vita Brezhneva ilk aylar?n belirsizli?i sonras?, Ukrayna ordusunun kazan?mlar?n?n da etkisiyle Kramatorsk'a geri dönmeye karar verdi.Tren gar? sald?r?s?ndan sadece alt? ay sonra yine evindeydi.K?smen görme engelli olan annesi, dükkan? ve dairesi onu orada bekliyordu.Vita sonras?n? gözya?lar?yla anlat?yor:"Köpeklerim dönü?ümüzle her yeri koklamaya ba?lad?. Nerede yemek yedikleri, uyuduklar? ve oynad?klar?n? hat?rl?yor gibiydiler. Sonra sanki 'Evimdeyim' der gibi uzand?lar. Hayvanlar bile anl?yor"Köpekleri gezdirmek için apartmana yak?n bir noktada yürüyü? s?ras?nda bir patlama sesi geliyor.Burada ya?ayanlar için bu tan?d?k bir ses.Patlama, cephe hatt?n?n Vita'n?n evinden sadece 20 km uzakta oldu?unun çarp?c? bir hat?rlat?c?s?.2014'te ayr?l?kç?larla çat??malar?n ba?lamas? sonras? Kramatorsk, Donetsk bölgesinde lojistik bir merkez haline geldi.Üç y?l önce i?galin ba??nda Rusya'n?n kente ilerleyi?i durdurulsa da Kramatorsk sakinleri bugün bir kez daha ayn? tehlikeyi güçlü bir ?ekilde hissediyor.Rus güçleri yava? ama istikrarl? bir ?ekilde ilerlerken, Kramatorsk sokaklar?nda yakla?an çat??malar?n gölgesi alt?nda ya?am devam ediyor.Vita, di?er birçok kent sakini gibi, bir daha asla Kramatorsk'tan ayr?lmak zorunda kalmamay? umuyor.?ehri yaln?zca Rus i?gali bir tehdit haline gelirse terk edece?ini söylüyor. Sesleri yak?ndan takip ediyor. Vita'ya ait köpek kuaförünün pembe duvar boyas?, Kramatorsk'un bu mahallesindeki geleneksel gri binalar?n aras?nda göze çarp?yor.Kuaför renkleriyle dikkat çekici oldu?u kadar popüler de.Salonun yo?un günde ilk mü?teri Yorkshire terrier cinsi Zhora oluyor.Zhora'n?n sahibi Irina, Lyman ?ehrinden Kramatorsk'a ta??nd?. Çat??malar ona ayr?lmaktan ba?ka seçenek b?rakmam??t?.Vita, "Köpek de geçici olarak yerinden edildi" diyor.4,4 milyon ki?i geri döndü?lk çat??malar sonras? Kiev'e kaçan Vita, 12 ya??ndaki k?z? ve dört köpe?iyle tek yatak odal? bir dairede ya??yordu.Bir kuaför salonunda i? buldu, ancak bu kendi i?ini yapmakla ayn? ?ey de?ildi:"Devletten yard?m ald?k. Bana 50 dolar ve k?z?m için 75 dolar. Ancak tek yatak odal? bir dairenin kiras? bile ayda 150 dolar."Vita, Kramatorsk'taki dairesinin de faturalar?n? ödemek ve engelli annesine para göndermek zorundayd?.Kamyon ?oförü olarak çal??an e?inin deste?i olmasayd? ba?aramazd?.Vita, "Kramatorsk'tan ayr?ld?m çünkü k?z?m? korumak istiyordum" diye anlat?yor.Sonra Kramatorsk'a dönmeye ba?layan mü?terileri gibi o da geri döndü.Uluslararas? Göç Örgütü, özellikle Donetsk bölgesinde ya?ayanlar?n sosyoekonomik zorluklar nedeniyle ayr?ld?klar? ?ehirlere geri döndü?üne i?aret ediyor.Örgüte göre Ekim 2024 itibar?yla, i?gal sonras? göç etmi? ki?ilerin 4,4 milyonu, cephe hatt? dahil, eski ikametlerine geri döndü.Sava?tan kaçarak ülkenin dört bir yan?na da??lm?? durumda halen yakla??k 4 milyon ki?i var.Baz?lar? yeni topluluklarla kayna?t? ve yeni bir yuva kurdu. Baz?lar? ise terk ettikleri evlerine geri dönmeyi bekliyor. Andriy Gorlov, i?galin ilk gününde Kramatorsk'tan ayr?ld?.2014'te ayr?l?kç?lar?n geçici olarak i?gal etti?i kenti, Rus askerlerinin ele geçirmesinden korkuyordu.Protestan bir din görevlisiydi ve i?gal öncesinde de Ruslar?n tehlikeli ki?iler listesinde bulundu?unu anlat?yor.Rusya yanl?s? milislerin yakalanmas? halinde kendisine kötü muamele göstermesinden korkuyordu. Kar?s?n? ve k?z?n? tekrar benzer bir tehlikeye maruz b?rakmak istemedi.Aile, Kiev yak?nlar?ndaki bir kasaba olan Vi?ineve yerle?ti. Ancak burada arad??? güvenli?i bulamad?lar.Kiev'i hedef alan drone sald?r?lar? ve buna kar??l?k veren hava savunma sistemleri onlar? düzgün uyutmuyordu.Gorlov, "bütün gün kahve içiyorduk" diye anlat?yor.'En tehlikeli bölgelerden biri buras?'Ekim 2023'te Rus sald?r?lar? sonras? Kiev'in elektrikiz kalmas?yla aile Kramatorsk'a geri dönmeye karar verdi.Kramatorsk belediye ba?kan? BBC'ye i?gal öncesi kentte 200 bin ki?inin ya?ad???n? söyledi. 2022 bahar?nda, cephe hatt?ndaki ?ehirde 50 bin ki?i vard?.Ancak 2023 sonbahar? bir dönüm noktas? oldu.Gorlovlar gibi ?ehirden ayr?lan 30 bin ki?i geri döndü.BBC'ye konu?an Donetsk bölgesi valisi Vadim Fila?kin, geri dönmek isteyenleri cayd?rmaya çal??t???n? anlat?yor."Buras? Ukrayna'n?n en tehlikeli bölgelerinden biri" diyor ve devam ediyor:"Çat??malar?n devam etti?i bölgelere yak?n yerle?imler halen tahliye ediliyor. Özellike çocuklu aileler için ayr?lmak kanunen zorunlu"Andriy ile görü?memizden sadece birkaç gün önce, bir Rus bombard?man?nda evinin yak?n?ndaki konut isabet ald?."Patlamalar? duydu?umuzda ve daire sallanmaya ba?lad???nda, tüm aile banyoya s???nd?k" diye anlat?yor.O korku dolu gün neyse ki kimse ölmedi. ?kisi çocuk on ki?i yaraland?.Andriy, "Arka planda s?k s?k sürekli top at??lar? ve silah sesleri duyuyoruz" diyor:"Yine de burada kendimizi daha huzurlu hissediyoruz" diyerek Kramatorsk'ta kendisine ihtiyaç duyuldu?unu dü?ündü?ünü söylüyor.Andriy'nin kilisesi, halk?n toplanma yeri oldu.?nsanlar ruhsal destek alman?n yan?nda, insani yard?m için de geliyor.Ayr?ca pazar okulu da buradaki çocuklar için halen mevcut olan birkaç aktiviteden biri.Aidiyet duygusu Yürüyü?ümüz s?ras?nda Vita'n?n evinin yak?n?ndaki bir kay?s? a?ac? dikkatimi çekiyor.Bunlar? büyük büyükannesinin dikti?ini anlat?yor:"Annem ve babam burada do?mu? ve büyükbabam ve büyükannem hayatlar? boyunca burada ya?am??lar. Ben Kramatorsk'un yerlisiyim," diyor sesine yans?yan belirgin bir gururla."Kramatorsk'u seviyorum" yazan bir tabelan?n önünden geçiyoruz.Bu tür tabelalarda iki kelime aras?nda bulunan kalp, t?pk? kentin birçok sakini gibi sava?ta zarar görmü?.Vita bana ?ehrine olan sevgisinden bahsediyor.Üç y?l? doldurmak üzere olan sava?ta sokaklar? daha az canl? hale gelmi? olsa da hayat devam ediyor.Bir kaç?? plan? oldu?unu anlatan Vita, bir daha ayr?lmak zorunda kalmas? durumunda ya?l? annesinin de onunla birlikte gitmesinde ?srarc? olaca??n? söylüyor.Tekrar tekrar "Buray? terk etmek istemiyorum" diyor.Ayn? anda bir hava sald?r?s? uyar?s?n?n sesi de havada as?l? kal?yor.